Wyuczona bezradność to zjawisko psychologiczne, w którym zwierzęta, w tym papugi, uczą się, że ich działania nie mają wpływu na otoczenie, co prowadzi do pasywności i rezygnacji w obliczu stresujących sytuacji.
Wyuczona bezradność rozwija się, gdy papuga doświadcza powtarzających się sytuacji stresowych, na które nie ma wpływu. Proces ten można podzielić na kilka etapów:
- Niezdolność do Kontroli: Papuga doświadcza sytuacji, w których jej działania nie zmieniają wyniku (np. nie może uniknąć kary lub stresu).
- Generalizacja: Uczy się, że jej działania są nieskuteczne, co prowadzi do przekonania, że nie ma kontroli nad innymi sytuacjami.
- Pasywność: W rezultacie papuga staje się pasywna i przestaje podejmować próby zmiany sytuacji, nawet gdy istnieje taka możliwość.
Pionierskie badania Martina Seligmana i Stevena Maiera na psach wykazały, że zwierzęta, które doświadczyły nieuniknionego szoku elektrycznego, nie podejmowały prób ucieczki, nawet gdy taka możliwość istniała. Te badania stały się podstawą do badania wyuczonej bezradności u innych gatunków, w tym papug (Seligman & Maier, 1967).
Badania przeprowadzone przez Garnera i współpracowników na papugach falistych (Melopsittacus undulatus) pokazały, że ptaki te, poddawane nieprzewidywalnym i niekontrolowalnym stresorom, wykazywały oznaki wyuczonej bezradności. Papugi stawały się apatyczne, mniej aktywne i wykazywały zmniejszoną zdolność do uczenia się nowych zadań (Garner et al., 2003).
Meehan i współpracownicy badali długoterminowe efekty wyuczonej bezradności u papug. Ich badania wykazały, że ptaki, które doświadczyły długotrwałego stresu bez możliwości kontrolowania sytuacji, miały obniżoną zdolność do radzenia sobie z przyszłymi stresorami i wykazywały objawy depresji behawioralnej (Meehan et al., 2004).
Papugi powinny mieć możliwość kontrolowania niektórych aspektów swojego środowiska. Może to obejmować dostęp do zabawek interaktywnych, zmiany w aranżacji klatki oraz możliwość wyboru miejsca odpoczynku i jedzenia. Świetnie się sprawdza cotygodniowa rotacja zabawek, żerowiska, treningi czy dostęp do natury: słońca, kwiatów, gałęzi, etc.
Należy unikać sytuacji, w których papuga jest narażona na długotrwały i niekontrolowany stres. Regularne badania weterynaryjne, spokojne i stabilne otoczenie oraz odpowiednia dieta mogą pomóc w minimalizowaniu stresu. Regularne sesje treningowe, oparte na pozytywnym wzmocnieniu, mogą pomóc papugom w rozwijaniu poczucia kontroli nad otoczeniem. Trening powinien być zróżnicowany i dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości papugi.
Opiekunowie powinni być świadomi objawów wyuczonej bezradności, takich jak apatia, brak zainteresowania otoczeniem czy obniżona aktywność. W przypadku zaobserwowania takich objawów, warto skonsultować się z behawiorystą lub weterynarzem specjalizującym się w ptakach. Wyuczona bezradność jest poważnym problemem behawioralnym, który może mieć długotrwałe negatywne skutki dla zdrowia psychicznego i fizycznego papug. Badania naukowe, takie jak te przeprowadzone przez Garnera i Meehana, dostarczają cennych informacji na temat mechanizmów i konsekwencji tego zjawiska. Poprzez odpowiednią opiekę, zapewnienie kontroli nad otoczeniem i minimalizowanie stresu, opiekunowie mogą przyczynić się do poprawy jakości życia tych inteligentnych i wrażliwych ptaków.
Autorka: Ada Włoch